Άη Βασίλης

Μέγας Βασίλειος

Ο Μέγας Βασίλειος ήταν άγιος της Ορθόδοξης εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 330 μ.Χ. από οικογένεια χριστιανική και εύπορη και μεγάλωσε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας.

Ο πατέρας του Βασίλειος ήταν δάσκαλος ρητορικής στον Πόντο. Η μητέρα του Εμμέλια ήταν από τις πιο μορφωμένες και ενάρετες γυναίκες της εποχής, θυγατέρα χριστιανού μάρτυρα. Από τέτοιους γονείς έλαβε ο Βασίλειος τη χριστιανική του ανατροφή και τη φροντίδα για τη μόρφωσή του. Σπούδασε πρώτα στην Καισαρεία έπειτα στην Κωνσταντινούπολη τη θεολογία και τα νομικά και αργότερα στην Αθήνα. Πέντε χρόνια στην Αθήνα διδάχτηκε τη φιλοσοφία, τη ρητορική, την αστρονομία, την ιατρική και τη γεωμετρία. Εκεί γνωρίστηκε καλά με τον ανιψιό του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, τον Ιουλιανό που αργότερα έγινε αυτοκράτορας. Τότε συνδέθηκε με βαθιά και ισόβια φιλία με τον συνσπουδαστή του Γρηγόριο Ναζιανζινό.

Επιστρέφοντας στην Καισαρεία, διδάσκει με επιτυχία της ρητορική. Έπειτα αποφασίζοντας να ασπασθεί το μοναχικό βίο, επισκέπτεται τα μεγάλα κέντρα του μοναχισμού, γίνεται μοναχός και ασκείται σκληρά επί πέντε χρόνια. Στις κρίσιμες ώρες για την ορθοδοξία, τον καλεί η εκκλησία να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του στον αγώνα κατά των αιρετικών Αρειανών, κατά των εχθρών, των αυτοκρατόρων και κατά της δυστυχίας. Έτσι χειροτονείται διάκονος, πρεσβύτερος και τέλος επίσκοπος της Καισαρείας. Στη μεγάλη πείνα του 368 όχι μόνο κινητοποίησε τους πλούσιους να βοηθήσουν εκείνους που είχαν ανάγκη, αλλά ίδρυσε και ολόκληρο συγκρότημα από φιλανθρωπικά ιδρύματα. Μια πραγματική νέα πόλη, που προς τιμήν του ονομάστηκε Βασιλειάδα.

Ωστόσο οι βαριές κοινωνικές εκκλησιαστικές φροντίδες ήταν δυσβάστακτες για το ασθενικό και ασκητικό του Ιεράρχη. Η υποβόσκουσα ασθενικότητα, εκδηλώθηκε σαν οξεία νόσος των νεφρών, την πορεία της οποίας παρακολουθούσε εναγώνια ολόκληρη η Καισαρεία.

Άρρωστος λοιπόν βαριά ο Μέγας Βασίλειος θα εγκαταλείψει τα εγκόσμια στις 31 Δεκεμβρίου του 378, αφήνοντας πίσω μεγάλη και αφόρητη θλίψη στο λαό και γενικό πένθος. Το ποίμνιό του, προέπεμψε την σωρό του στην Άνω Ιερουσαλήμ την 1η Ιανουαρίου του 379, οπότε τελείται και η πάνσεπτη μνήμη του.

Ο πρωτοχρονιάτικος εορτασμός της μνήμης του Ιεράρχη, μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του Ορθόδοξου Ελληνισμού και το φιλανθρωπικό του έργο υπήρξε έμπνευση για πράξεις αλληλεγγύης και αγάπης.

Ο Άγιος Νικόλαος

Σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία, ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε το 280 μ.Χ. στα Πάταρα, μια παραθαλάσσια πόλη της Λυκίας, στη σημερινή Τουρκία, από γονείς ευσεβείς και πλούσιους. Ο Νικόλαος έχασε τους γονείς του σε ηλικία δεκατριών ετών εξαιτίας ενός λοιμού και έγινε κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Ο άγιος διέθετε την περιουσία του για να ανακουφίζει τους φτωχούς, τις χήρες, τα ορφανά και όλους όσοι είχαν ανάγκη. Ο θείος του, ιερέας, τον έβαλε σε μοναστήρι ώστε να γίνει και ο ίδιος ιερέας. Σε ένα ταξίδι του στα Ιεροσόλυμα, χειροτονήθηκε ιερέας και μέσα σε λίγα χρόνια ο Νικόλαος έγινε επίσκοπος στη Μύρα, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Για το λόγο αυτό ήταν γνωστότερος με το όνομα «Το αγόρι-επίσκοπος». Την εποχή εκείνη ο ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός εξέδωσε διάταγμα που όριζε ότι όλοι οι υπήκοοι θα πρέπει να προσκυνούν τον αυτοκράτορα σαν θεό. Η άρνηση του Νικολάου αλλά και χιλιάδων άλλων χριστιανών να υπακούσουν στο διάταγμα τους οδήγησε στη φυλακή.

Ύστερα από δέκα χρόνια ο Νικόλαος και οι υπόλοιποι φυλακισμένοι ελευθερώθηκαν χάρη στο διάδοχο του Διοκλητιανού, τον Κωνσταντίνο. Έτσι, το 313 μ.Χ. ο Νικόλαος έγινε και πάλι επίσκοπος στη Μύρα, αποκτώντας ιδιαίτερη φήμη.

Φτάνοντας σε βαθύ γήρας κοιμήθηκε το έτος 330 ή 333/4μ.Χ. Σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία πέθανε, στις 6 Δεκεμβρίου του 342 μ.Χ. Αυτήν την ημέρα (6 Δεκεμβρίου) τιμάται η μνήμη του και από τις δύο εκκλησίες (Ορθόδοξη και Καθολική).

Με το πέρασμα των αιώνων η φήμη του θαυματουργού αγίου εξαπλώνεται στη δύση, ιδιαίτερα μεταξύ των ναυτικών με αποκορύφωμα το 1087 όταν Ιταλοί ναυτικοί έκλεψαν το λείψανο του Νικολάου από τον τάφο του στη Μύρα, για να το προστατέψουν από τους πειρατές. Το λείψανο μεταφέρθηκε στο Μπάρι της Ιταλίας, όπου πραγματοποιήθηκε μεγάλος εορτασμός. Γράφτηκε ότι εκείνη την ημέρα θεραπεύτηκαν σαράντα επτά άνθρωποι και πολλοί άλλοι τις επόμενες ημέρες. Οι κάτοικοι του Μπάρι έχτισαν προς τιμήν του αγίου μια μεγαλόπρεπη εκκλησία, όπου στέγασαν το λείψανό του. Ο θρύλος του Αγίου Νικολάου απέκτησε ιδιαίτερη φήμη. Ο ίδιος ο άγιος απεικονίζεται με λευκή γενειάδα, να πετάει στον ουρανό πάνω σε ένα λευκό άλογο.
Ο θρύλος του προστάτη των ναυτικών και των παιδιών γρήγορα έγινε αφορμή στην Δυτική Ευρώπη για την εμφάνιση του εθίμου ανταλλαγής δώρων, η προσφοράς δώρων στα παιδιά την ημέρα της μνήμης του Αγίου στις 6 Δεκεμβρίου. Από εκεί ξεπήδησε και ο Santa Claus μια παράφραση του ονόματος του Αγίου Νικολάου και το έθιμο της ανταλλαγής δώρων συνδέθηκε σιγά σιγά με τα Χριστούγεννα.

Ο Saint Nicholas

Πώς ο επίσκοπος της Μύρας έγινε "Άγιος του Μπάρι"; Το ταξίδι από την Λυκία στις ανατολικές ακτές της Ιταλίας ήταν μακρύ.
Ο τάφος στη Μύρα υπήρξε ανέκαθεν τόπος προσκυνήματος. Και ήταν ευλογία για μια πόλη να φιλοξενεί ένα τόσης μεγάλης θρησκευτικής σημασίας μνημείο και να απολαμβάνει τα οικονομικά οφέλη από την φιλοξενία των προσκυνητών που συνέρεαν από διάφορα μέρη. Έτσι ευκαιρίας δοθείσης οι Βενετσιάνοι, θέλησαν να καρπωθούν αυτά τα οφέλη. Το 1087, τρία ιταλικά εμπορικά πλοία από το Μπάρι, επέστρεφαν στην Ιταλία από την Αντιόχεια. Κάνοντας στάση στη Μύρα, προσκύνησαν τον τάφο του Αγίου προστάτη των θαλασσινών, και το μέρος που έβγαινε το "άγιο μύρο". Παρά τις αντιρρήσεις των τοπικών χριστιανών, έσπασαν την σαρκοφάγο του Αγίου, και πήραν τα λείψανα με το πρόσχημα ότι θα τα διαφυλάξουν από τους Σελτζούκους που ήταν πια οι αφέντες στην περιοχή.

Οι ναυτικοί έφτασαν κάποτε στο Μπάρι, αφού σε κάποιο ενδιάμεσο σταθμό φρόντισαν να φτιάξουν μια ειδική θήκη για τα λείψανα του Αγίου. Η υποδοχή του λαού ήταν θερμή και σύντομα επικράτησε η ιδέα να κτιστεί ένας μεγαλοπρεπής ναός στο Μπάρι για τον Άγιο Νικόλαο. Ο ναός τελικά περατώθηκε σε διάστημα δύο ετών και ο πάπας Ουρβανός ο Β' κήρυξε τον ναό ως ιερό τόπο προσκυνήματος και έγινε έτσι ένα από τα σπουδαιότερα χριστιανικά κέντρα κατά τον μεσαίωνα.

Μαζί με τα λείψανα του Αγίου ήρθαν στη Δύση και οι θρύλοι που τον συνόδευαν. Υπάρχει μια γνωστή ιστορία, η οποία μάλλον αγγίζει τα όρια του μύθου και αφορά στο Νικόλαο πριν γίνει ιερέας.

Σύμφωνα με αυτή, ένας έμπορος στα Πάταρα είχε χάσει την περιουσία του και δεν μπορούσε να θρέψει την οικογένειά του. Οι τρεις κόρες του, για να βγάλουν την οικογένεια από τη δύσκολη θέση, αποφάσισαν να ρίξουν κλήρο και όποια βγει να γίνει πόρνη, για να μαζέψει χρήματα για την προίκα των υπόλοιπων αδελφών της. Ο κλήρος έπεσε στη μεγαλύτερη.

Ο Νικόλαος, μαθαίνοντας την τραγική κατάσταση της οικογένειας, θέλησε να βοηθήσει. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας και ενώ όλοι κοιμούνταν, ο Νικόλαος μπήκε κρυφά στο σπίτι του εμπόρου και άφησε μικρά σακιά με χρυσό για την οικογένεια. Μια νύχτα, για να μη γίνει αντιληπτός, έριξε το χρυσό από την καμινάδα και αυτός προσγειώθηκε μέσα σε μια κάλτσα που είχαν κρεμάσει στο τζάκι για να στεγνώσει. Έτσι, προέκυψε το έθιμο να μπαίνουν τα δώρα σε κάλτσες κρεμασμένες στο τζάκι. Επίσης, επειδή ο Άγιος Νικόλαος δώριζε στους ανθρώπους ό,τι είχαν ανάγκη, προέκυψε το έθιμο της ανταλλαγής δώρων την παραμονή της ημέρας του θανάτου του.

Τα έθιμα αυτά γνώρισαν μεγάλη αποδοχή στη μεσαιωνική Ευρώπη, ιδιαίτερα σε Ιταλία - Γαλλία - Ισπανία, και τα δώρα και τα κεράσματα ήταν συνήθως χειμωνιάτικα φρούτα (μήλα, πορτοκάλια, καρύδια και γλυκά). Ο Saint Nicholas απεικονίζεται με την μορφή καθολικού ιερέα, διατηρώντας την θρησκευτική του υπόσταση. Ακόμα και σήμερα την ημέρα της γιορτής γίνεται μεγάλη θρησκευτική πανήγυρις στο Μπάρι. Η αλήθεια είναι πως η Καθολική εκκλησία προσπαθεί να τηρήσει τα προσχήματα και δεν βλέπει με πολύ ευχάριστο μάτι την μετατροπή του Saint Nicholas σε Santa Claus, προφανώς γιατί η ροδαλή φιγούρα δεν συνάδει με τα αυστηρά καθολικά πρότυπα.

Ο Sinter Claes

Τα χρόνια της μεταρρύθμισης του προτεσταντισμού, η Καθολική εκκλησία βρίσκεται σε παρακμή. Ο Μαρτίνος Λούθηρος δεν δεχόταν τη λατρεία των αγίων και χλεύαζε τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, χαρακτηρίζοντάς τη ως "παιδική και ψεύτικη". Η φήμη του Αγίου Νικολάου περιορίστηκε παντού στην Ευρώπη. Στις κάτω χώρες όμως και ιδίως στην Ολλανδία, ο Sinter Klaas (Saint Nicholas), εξακολουθούσε να λατρεύεται από τους προτεστάντες σαν ο προστάτης των ναυτικών, των εμπόρων και των παιδιών, κυρίως από τον 12ο αιώνα και μετά.

Οι Ολλανδοί, ναυτικός λαός, μεταφέρουν τη φήμη του Αγίου Νικολάου στο Άμστερνταμ. Επηρεασμένοι από την συμμαχία τους με τους Ισπανούς και μετέχοντας σε πανηγυρικές εκδηλώσεις των συμμάχων τους όπως η γιορτή του Αγίου Νικολάου, σύντομα τον συγχωνεύουν με ένα δικό τους παγανιστικό τοπικό ήρωα του χειμώνα τον Wooden, γερμανικής προέλευσης. Η νέα μορφή του Αγίου Νικολάου δεν έχει πια γκρίζα ή μαυριδερή γενειάδα αλλά ολόλευκη και μεγαλύτερη. Έρχεται με πλοίο από την Ισπανία, έχει μαζί του έναν μαυριτανό βοηθό τον Zwart Piet (Μαύρο Πητ) και γυρίζει τη χώρα καβάλα στο άσπρο άλογό του. Η φιγούρα του Sinter Klaas γυρίζει ακόμα στους δρόμους και τα κανάλια του Άμστερνταμ, όμως το δικό μας ταξίδι δεν τελειώνει εδώ.

Τον 1626 Ολλανδοί Καλβινιστές μεταναστεύοντας στην Αμερική έπαιρναν μαζί τους και την εικόνα του Αγίου Νικολάου- Sinter Klaas. Το Νέο Άμστερνταμ που αργότερα θα ονομαστεί Νέα Υόρκη είναι ο επόμενος σταθμός του Αι-Βασίλη. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν προς τα εκεί μήπως τον βρούμε επιτέλους.

Ο Santa Claus

Για χρόνια και με την επικράτηση των αγγλικής καταγωγής μεταναστών ο Sinter Klaas παραμένει στα αζήτητα, ώσπου το 1773 εμφανίζεται για πρώτη φορά το όνομα Santa Claus. Το πρόσωπο όμως που ανασκεύασε τον θρύλο, φαίνεται ότι είναι ο Αμερικανός λαϊκός συγγραφέας Washington Irving. Γράφοντας την ιστορία της Νέας Υόρκης για λογαριασμό του Ιστορικού Συλλόγου της Νέας Υόρκης που θεωρεί τον "Saint Nichlolas" προστάτη της πόλης, θα δώσει νέες διαστάσεις στον θρύλο. Εδώ όμως ο Άγιος Νικόλαος εμφανίζεται σαν πολεμικός προστάτης των Αμερικανών επαναστατών, σαν ένα αντίβαρο του Αγίου Γεωργίου προστάτη του αγγλικού στρατού. Ο Irving δανείζεται στοιχεία από την ολλανδική εκδοχή του Αγίου Νικολάου και τον περιγράφει να έρχεται πάνω στο άλογο του (χωρίς βοηθούς) και να μοιράζει δώρα.

Τον Δεκέμβριο του 1823 όλα άλλαξαν με ένα χριστουγεννιάτικο ποιηματάκι που έγινε γρήγορα πολύ δημοφιλές. "Η επίσκεψη του Αγίου Νικολοάου", γνωστότερο σαν "Η νύχτα πριν απ' τα Χριστούγεννα-The Night Before Christmas", του Clement Clarke Moore. Το ποίημα περιγράφει, έναν εντελώς διαφορετικό Αι-Βασίλη που έχει τη μορφή ξωτικού και μπαίνει στα σπίτια μας από τις καμινάδες. Έχοντας δανειστεί στοιχεία από την φιγούρα του Irving αλλά και από γερμανικούς και σκανδιναβικούς μύθους, η αμερικανική εκδοχή του Santa Claus είναι πια γεγονός.